Cái kế hoạch, danh chính ngôn thuận, là nhằm đơn giản hoá việc thuê nhân công ngoại quốc từ bên ngoài EU, mà chính thức có 12 nước được “vinh hạnh“ đưa vào - trong đó không có Việt Nam - này, cho tới nay sau hơn nửa năm thực hiện, thực tế đã cho thấy là không hề được ai quan tâm. Cũng nên nhắc lại là nhiều quan chức Việt Nam đã khẩn khoản tha thiết mong phía Séc “nghĩ lại“ và cho Việt Nam được tham dự cuộc chơi, nhưng đến nay vẫn bị người ta bỏ ngoài tai. Nhưng nếu như xem bài phân tích của tác giả Blahoslav Hruška trên tạp chí EKONOM số 28 và được báo điện tử Kinh tế cùng đăng tải, mới thấy là người Việt Nam không lấy đó làm buồn, vì trên thực tế nó đã chết từ khi còn trong trứng nước.

Để được Quốc hội thông qua, những người đẻ ra cái kế hoạch này đã phải đấu đá quyết liệt và cuối cùng nó chỉ được Quốc hội chấp thuận một cách khó khăn. Bộ trưởng Lao động dạo đó là Petr Nečas (ODS), hồi tháng tư năm ngoái rất lạc quan với con số vài chục nghìn công nhân ngoại quốc sẽ tới CH Séc bằng chế độ Thẻ Xanh. Còn Phó Chủ tịch Quốc hội Lubomír Zaorálek từ phe ČSSD đối lập thì mỉa mai, rằng luật về Thẻ Xanh sẽ thả cửa cho các tổ chức mafia tràn vào CH Séc. Thậm chí Phó Chủ tịch ČSSD David Rath từng đe doạ những căn bệnh truyền nhiễm sẽ bị dân ngoại quốc lôi đầy vào. Tất cả những chuyện đó đã không xảy ra.

 Cho tới nay, thực tế đã chứng minh, rằng đó là một kế hoạch ngu xuẩn. Hơn nữa, trước khi nó được đưa vào áp dụng trên thực tế, nhiều người có kinh nghiệm trong lĩnh vực kinh doanh sức lao động đã khẳng định, là bất chấp mọi lời quảng cáo tô vẽ của những kẻ sinh ra nó, hệ thống Thẻ Xanh sẽ không hề có tác dụng. Và lỗi không phải là do, hay nói đúng hơn là không thể đổ cho cái bóng ma khủng hoảng kinh tế, nên nhu cầu về nhân lực ngoại quốc không còn nữa.

“Trong thời gian hiện nay, mối quan tâm của Bộ Lao động là chỉ cấp Thẻ Xanh cho những trường hợp thực sự có lí do và những chỗ làm còn trống cần giành cho công dân Séc, EU, hay cùng lắm là chỉ cho người ngoại quốc đang bị mất việc làm ở đây do khủng hoảng kinh tế,“ phát ngôn viên Bộ Lao động và các vấn đề xã hội Štěpánka Filipová vẫn cứng cỏi giải thích một cách ương ngạnh.

 Nghĩa là, nói theo cách dân dã “tháo dạ đổ vạ...“, Bộ Lao động giải thích sự đổ vỡ của chương trình Thẻ Xanh là do khủng hoảng kinh tế, rằng là mấy tháng nay cả người Séc cũng không có việc làm, rằng số người ngoại quốc có giấy phép lao động tại CH Séc liên tục giảm. “Chương trình Thẻ Xanh được chuẩn bị trong tình hình, khi mà CH Séc có hơn 150 nghìn chỗ làm trống,“ Petr Nečas giải thích hồi tháng 12 năm ngoái, kể cả nêu lí do vì sao Việt Nam và Mông Cổ không được xếp vào chương trình đầy tham vọng này.

 Hơn nữa, không ai trong số những kẻ đẻ ra Thẻ Xanh dám hay có thể giải thích, là vì sao mà cái loại thị thực lao động cổ điển vẫn có nhu cầu rất cao. Từ đầu năm tới nay đã có gần 9 nghìn người ngoại quốc đề nghị được cấp loại thị thực này.

 Đơn giản là vì luật quá phức tạp

Nghĩa là nói đúng hơn, thì Thẻ Xanh bị phá sản không phải vì khủng hoảng kinh tế, mà vì luật này được “làm“ quá tồi. Cái hình hài ban đầu của nó, có sự tham gia soạn thảo của các chuyên gia di trú, sau đó đã bị các quan chức bộ Nội vụ và Công Thương “mông má“ đến mức không còn có thể nhận ra.

 Mặc dù ban đầu chỉ tính tới việc loại bỏ ra khỏi chương trình này những quốc gia mang tiềm năng đe doạ an ninh (của CH Séc), nhưng cuối cùng chỉ 12 nước lọt vào danh sách này. Mà trong đó có những quốc gia công dân của họ chỉ vài chục người đang lao động ở nước ta (như New Zeland, Australia), và ngược lại không có những quốc gia mà người của họ luôn muốn được sang Séc làm việc (Mông Cổ, Việt Nam, Nga).

 “Chương trình này, ngoài Ukraina thì có lẽ đã loại bỏ tất cả các nước, mà từ đó thực sự người ngoại quốc có thể tới nước ta lao động,“ cô Kristýna Miholová, nhà điều hành chương trình Di trú của tổ chức Con người trong hoạn nạn, nhận xét.

 Nhưng sàng lọc các quốc gia mà từ đó người ngoại quốc có thể nhận được Thẻ Xanh, không phải là cái vật cản duy nhất. Hiện nay thủ tục đề nghị cấp Thẻ Xanh lề mề, chi phí cao và nhất là cả vô ích. Điều này không chỉ được chính những người đề nghị khẳng định, mà cả các công ty và những nhà chuyên môn. Ví dụ như hãng ZUV Engineering từ Hradec Králové có nhu cầu tuyển kỹ sư từ Serby. Vì vậy hàng tháng trời họ đã phải từ chối các đối tượng khác có nhu cầu. Bởi chính cách thức này là đòi hỏi của hệ thống Thẻ Xanh. Thế nhưng cả những lời hứa hẹn bố trí chỗ làm và cả quyết tâm muốn sang Séc làm việc vẫn chưa đủ. “Dây dưa từ tháng hai và Thẻ Xanh vẫn chưa thấy đâu. Bởi bao giờ cũng tìm được lí do, vì sao mà vẫn chưa được,“ Giám đốc ZUV Pavel Simajchl nói.

 Đấy là người Serby vẫn còn may, là còn có thể đề nghị cấp Thẻ Xanh bằng tiếng mẹ đẻ, vì trang website có các mẫu đơn bằng tiếng Serby. Người Ukraina thì không. Trang visapoint.eu không có phần bằng tiếng Ukraina. Trong khi đó, rất đáng ngạc nhiên là không có yêu cầu phải biết ngoại ngữ trong các điều kiện để được cấp Thẻ Xanh.

 Hơn nữa internet cũng không làm bớt khó dễ đi chút nào. Người muốn nhận được Thẻ Xanh còn phải được nhân viên lãnh sự phỏng vấn. Và với người Ukraina nghĩa là lại vẫn phải đến Kyjev. “Từ vùng sau Karpat tới Kyjev là chặng đường tám trăm cây số,“ Viktor Rajčinec từ tổ chức Sáng kiến Ukraina lưu ý.

 Kể cả khi đã làm đủ các thủ tục và gửi đi thì người có nhu cầu sang Séc làm việc chưa phải đã thành công. Bởi đại sứ quán chỉ phê chuẩn giới thiệu, còn Thẻ Xanh là do Bộ Nội vụ quyết định mà trước đó còn phải đề nghị lấy ý kiến của bên Bộ Lao động và cả Ngoại giao. Hơn nữa, khác với thị thực cổ điển, Thẻ Xanh không hề có thời hạn giải quyết hay khả năng khiếu nại.

Không hề có thuận lợi

Thế nhưng nhất là khi đã tới CH Séc rồi thì mới thực sự bấp bênh. Giấy phép lao động được cấp cho vị trí làm việc cụ thể và với cái vị thế ấy kẻ “may mắn“ với tấm Thẻ Xanh chưa chắc đã được công ty ký hợp đồng lao động. Và trong năm đầu tiên người có Thẻ Xanh không được phép đệ đơn thôi việc. Còn nếu như bị mất việc, thì Thẻ Xanh cũng mất luôn giá trị. Nghĩa là trên thực tế Thẻ Xanh không hề có chút ưu đãi nào.

“Cái hình thức Thẻ Xanh như hiện nay thực ra là thừa. Đó chỉ là một trong nhiều dạng thị thực lao động,“ ông Jan Schroth từ Tổ chức di trú quốc tế, nhận xét. Cả cô Kristýna Miholová của tổ chức Con người trong hoạn nạn cũng cho rằng, chương trình Thẻ Xanh đã chết. “Nó hết sức quan liêu phức tạp và hơn nữa những người có nhu cầu cũng không biết rõ về nó. Không ai giới thiệu quảng cáo,“ Miholová nói và nhận xét, là cả nhà nước cũng không biết đối thoại với bên cần nhân lực, không biết cách giải thích cho họ cái lợi thế của chương trình.

 Đếm cua trong hang

  Mặc dù trong phần chỗ làm còn trống giành cho Thẻ Xanh mà Bộ Lao động đang điều phối vẫn còn ghi con số 460, nhưng có thể nói hơi quá lời, khi cho rằng bên thuê người đang đếm của trong hang. Ví dụ có tới ba bệnh viện tìm hàng chục bác sĩ đủ các chuyên khoa. Nhưng chỉ ghi trong mục “bác sĩ-chuyên viên“ là chưa đủ. Mà còn cần phải trực tiếp bàn bạc với người có nhu cầu từ nước ngoài. “Tại chỗ chúng tôi hiện có nhiều bác sĩ nước ngoài làm việc. Nhưng chỉ có một lần duy nhất chúng tôi nhận người mà trước đó chưa nhìn thấy. Cũng may là kết thúc tốt đẹp,“ nữ nhân viên phòng nhân lực Bệnh viện Most Lucie Pešková cho biết. Mặc dù chưa có ai đăng ký vào đề nghị Thẻ Xanh, nhưng cô Pešková không cho rằng nó sẽ là mạo hiểm với bệnh viện. “Chúng tôi không có nghĩa vụ phải ký hợp đồng với người chủ sở hữu Thẻ Xanh. Ngoài ra cũng như trong trường hợp đối với người Séc, còn có thể tận dụng chấm dứt hợp đồng trong thời gian thử việc,“ Pešková giải thích.

 Nhưng Giám đốc Simajchl của ZUV Engineering thì thận trọng hơn. Hãng của ông ta đã thử người có nhu cầu từ Bosna và Hercegovina trước khi chương trình Thẻ Xanh được phát động. “Người có nhu cầu thì rất nhiều, nhưng cuối cùng thì không tìm được ai có trình độ chuyên môn phù hợp,“ Simajchl kết luận.

 Những công ty lớn thì không muốn “mổ cò“ tự tìm lao công và họ ưu tiên việc mượn người qua các trung tâm môi giới nhân lực, luôn sẵn sàng cung cấp nhân công cho các vị trí cụ thể và với thời hạn ngắn hơn một năm, là điều mà hệ thống Thẻ Xanh không cho phép.

 Cũng không phải tình cờ, mà các trung tâm môi giới lao động chỉ nhằm chủ yếu tới thợ khách ngoại quốc. Bởi ngoài một số dịch vụ nhất định phải làm (lo nơi ăn chốn ở và tư vấn), thì chuyện những trung tâm nhân sự cho các nhà máy mượn người là hình thức kinh doanh lắm lãi.

Những kẻ nô lệ từ trung tâm việc làm

Trong những trường hợp tử tế nhất thì là ép giá nhân công trên thị trường lao động xuống tận cùng, còn tồi tệ hơn thì biến nhân công người ngoại quốc thành bọn nô lệ thời hiện đại. Mặc dù từ tháng một năm nay Bộ Lao động và các vấn đề xã hội (MPSV) có thể phạt nặng các trung tâm môi giới lao động và kiểm tra hoạt động của nó, song tạm thời vẫn chỉ tiến hành lấy lệ.

 Trong bốn tháng đầu năm nay, nhà nước đã phạt các trung tâm môi giới lao động tổng cộng 11,5 triệu korun (gấp hai lần so với năm ngoái), nhưng vẫn còn xa mới có thể được coi là cương quyết. Mức phạt cao nhất mà các trung tâm có thể bị lĩnh là một triệu korun, cho nên cái con số tổng ấy không có gì là ghê gớm.

 Chống lại những kẻ bóc lột, kiếm lời trên nỗi bất hạnh của những người thợ khác ngoại quốc ít ra là để bảo vệ danh dự. Hiệp hội các nhà cung cấp dịch vụ nhân lực muốn loại bỏ những đối thủ như vậy ra khỏi hàng ngũ của mình. Cả bằng cách thay vì chứng chỉ hành nghề tự do thành giấy phép chuyên môn. Thị trường với các trung tâm môi giới lao động vẫn không minh bạch rõ ràng. MPSV vẫn thống kê hơn 2200 văn phòng, nhưng không phải tất cả đều đấu tranh bằng cách cung cấp nhân lực từ nước ngoài với giá phải chăng. Bởi luật pháp từ lâu không cho phép việc các công ty cho nhau mượn nhân công, cho nên trong số các trung tâm môi giới nhân sự hiện nay chúng ta có thể tìm thấy thí dụ cả Ngân hàng Quốc gia Séc.

 Hệ thống Thẻ Xanh cũng còn có tác dụng hạn chế ảnh hưởng của các trung tâm môi giới nhân sự. Thế nhưng khác với họ, nhà nước không bảo đảm chỗ làm chắc chắn nào và tất cả để người có nhu cầu lo lấy. Và họ phải tự tìm việc làm từ xa. Mặc dù ngày đó Bộ trưởng Công-Thương Martin Říman đã đề nghị, để sao cho cả những người ngoại quốc đã sống tại CH Séc cũng có thể đề nghị lấy được Thẻ Xanh, nhưng cuối cùng thì nội các ngả về cách, theo đó người ngoại quốc trước tiên phải đề nghị từ nước ngoài. Và còn cả phiền toái khác: là ai cũng có thể đề nghị lấy Thẻ Xanh. Nghĩa là người ngoại quốc có bằng cấp học vấn trong tay cũng chẳng có thuận lợi gì hơn tại CH Séc hết.

 Giấy phép cư trú. Lưu ý: Bí mật

Trong khi đó nhà nước giành cho những người ngoại quốc trẻ tuổi, có bằng cấp trung và đại học nhiều cơ hội hơn hẳn cái Thẻ Xanh vô dụng.

 Chương trình có cái tên nghe có phần nào khấp khểnh Tuyển lựa nhân công ngoại quốc có trình độ, cho phép họ có thể đề nghị cấp phép định cư tại CH Séc sau một năm rưỡi. Trong khi đó thời hạn nguyên tắc là 5 năm.

 Nhưng chương trình này có một vướng mắc, là hầu như không ai biết về nó. Mặc dù tháng mười năm ngoái chính phủ đã chấm dứt giai đoạn thử nghiệm của nó và đã khởi động triệt để, nhưng lại quên không thông báo rộng rãi cho người ngoại quốc biết. Cho tới nay vẫn chưa có một chương trình thông tin quảng cáo nào được đặt làm. “Đang bàn bạc khẩn trương,“ phát ngôn viên MPSV Štěpánka Filipová tuyên bố mơ hồ.

 Trong khi đó người ngoại quốc có trình độ học vấn trên toàn châu Âu đang là thứ hàng hiếm. “Các nước có người nhập cư tới thu được nguồn nhân lực trẻ, năng động và tích cực, mà không phải chi phí một chút gì để đào tạo nuôi dưỡng,“ nhà nghiên cứu dân số xã hội Dušan Drbohlav từ khoa Khoa học tự nhiên trường Tổng hợp UK, phân tích về nguồn lợi kinh tế từ người ngoại quốc nhập cư có trình độ học vấn.

 Cả ông Jan Schroth cũng cho rằng cần phải ủng hộ và lôi kéo những người như vậy bằng các thuận lợi mới: “Sẽ là ảo tưởng, khi nghĩ rằng họ đổ xô tới Séc. Nếu tôi có quyền, thì tôi sẽ cho họ định cư vĩnh viễn ngay lập tức.“

 Lắm loại thẻ Xanh

Cả Liên minh châu Âu cũng tính đến chuyện lôi kéo tầng lớp trung cấp từ nước ngoài, và sáng kiến ra cái thẻ Xanh của mình- nhưng là mầu xanh da trời, chứ không phải xanh lá cây như của CH Séc. Hồi tháng 5 vừa qua đã thông qua qui định, theo đó các quốc gia thành viên trong vòng hai năm tới sẽ phải thực hiện hệ thống thị thực và cả lao động đơn giản hơn cho những người ngoại quốc có trình độ từ bên ngoài EU.

 Những người có học vị hay nghiệp vụ chuyên môn sẽ nhận được thẻ xanh da trời ít nhất là một năm. Nhưng bao giờ cũng dài hạn hơn hợp đồng lao động, để trong trường hợp cần thiết có thể đi tìm chỗ làm mới. Thẻ Xanh da trời này cho phép đi tìm việc làm cả ở các nước khác trong Liên minh.

 Vì sao cần thiết phải hỗ trợ nhập cư hợp pháp và cố gắng để sao cho người ngoại quốc không chỉ tìm được công ăn việc làm tại CH Séc, mà cả quê hương mới? Bởi không có họ CH Séc sẽ kiệt quệ. Theo nghiên cứu mà ông Dušan Drbohlav soạn thảo cùng với các đồng nghiệp Boris Burcin và Tomáš Kučera cũng từ khoa Khoa học tự nhiên, thì hàng năm CH Séc cần phải có thêm ít nhất từ ba tới 44 nghìn người ngoại quốc mới, để có thể giữ được dân số như hiện nay. Và đây còn có nguyên nhân quan trọng hơn, vì sao cần ủng hộ kêu gọi người ngoại quốc đến. Khi nhà nước không thực hiện, thì không có nghĩa là họ không tới CH Séc. Bởi trong trung và đông Âu, CH Séc là nước quyến rũ nhất.

 Và nếu như người nhập cư không nhận được việc làm bằng hình thức hợp pháp, thì họ sẽ bị biến thành những kẻ bất hợp pháp. Không tồn tại thống kê chính thức nào về con số người ngoại quốc sống ngoài vòng pháp luật tại CH Séc. Các tổ chức phi chính phủ đưa ra con số tới 300 nghìn.

 Có một điều chắc chắn, rằng vì hậu quả của khủng hoảng kinh tế, đội quân này sẽ đông thêm. Chỉ tới cuối mùa hè này, khoảng 60 nghìn người sẽ hết hạn giấy phép lao động. Và cơ hội cho họ nhận được chỗ làm mới ít hơn rất nhiều so với người Séc, trong khi dân Séc vẫn còn dựa dẫm được vào mạng lưới an sinh xã hội tương đối hào phóng.

 Theo báo cáo thường niên của Viện Công tố Tối cao, thì những người bị hết hạn thị thực và vẫn ở lại đây, sẽ bị lôi kéo vào các tổ chức tội phạm. Nghĩa là tình thế của họ hoàn toàn bế tắc. “Họ không có tiền để hồi hương, bị nợ nần chồng chất với đủ loại môi giới lao động, cả gia đình hay nhiều khi cả họ hàng làng xóm đã phải đóng góp cho chuyến đi của họ,“ bản báo cáo miêu tả.

David Nguyen (Vietinfo.eu)