Hà Nội đang trong những ngày cuối Thu. Thời tiết se lạnh làm chúng tôi nhớ da diết những mùa thu vàng rực và bầu trời thường bảng lảng mây ở CH Séc. Dư âm của buổi dạ tiệc mừng quốc khánh CH Séc tối 30/10 vừa qua vẫn còn đậm nét đã thôi thúc Ban biên tập trang web của Hội Hữu nghị Việt Nam – Séc tìm đến thăm PGS. TSKH. Nguyễn Ngọc Châu, một nhà khoa học đã từng có nhiều năm ở Tiệp Khắc xưa kia. Số Tiến sĩ khoa học của Việt Nam được đào tạo ở Tiệp Khắc chỉ đếm trên đầu ngón tay.

Tuy mới gặp ông lần đầu, nhưng sự tiếp đón thân tình, phong thái chất phác của ông và nghe ông bồi hồi nhắc đến những địa danh quen thuộc như Záhradky u České Lípy, Praha, Žilina… đã tạo cho chúng tôi cảm giác gần gũi. Ở nơi ấy không chỉ có những kỷ niệm của nhiều năm tháng lao động, học tập, nghiên cứu… mà còn về những ước mơ, hoài bão của tuổi trẻ mà không phải ai cũng có được và thực hiện được trong cuộc đời này. Năm 1973, kỹ sư Nguyễn Ngọc Châu được cử sang Tiệp Khắc làm nghiên cứu sinh theo con đường của Mặt trận Dân tộc giải phóng Miền Nam . Ông là người con của Quảng Trị, tập kết ra Bắc. Học tiếng ở Záhradky u České Lípy và năm 1974 ông lại về Žilina làm NCS tại trường Đại học Giao thông và Bưu điện. Chưa đầy 3 năm sau, tháng 4/1977 ông đã bảo vệ thành công luận án Phó tiến sĩ.

Trở về nước, ông công tác tại UBND thành phố Hà Nội và sau đó là UB Kế hoạch Nhà nước (nay là Bộ Kế hoạch và Đầu tư).

Tháng 12 năm 1988, PTS Nguyễn Ngọc Châu lại có dịp được trở lại Praha với tư cách là cộng tác viên khoa học tại Viện Nghiên cứu Giao thông (Výzkumný ústav dopravní - VÚD), có nhiệm vụ cùng với các nhà khoa học Tiệp Khắc lúc đó tham gia nghiên cứu đề tài “Dự đoán khối lượng vận chuyển hành khách trong các thành phố của Tiệp Khắc đến năm 2010”. Lúc này ông đang ấp ủ một dự định. Đó là tìm một lời giải thỏa đáng cho vấn đề giao thông đô thị. Theo ông, trong thành phố, các công trình xây dựng luôn gắn liền với đời sống người dân như trường học, bệnh viện, công sở…, nhưng chúng không thể lúc nào cũng đặt gần nhau được, bởi thành phố càng lớn thì khoảng cách ấy càng xa, do đó người ta phải dùng đến phương tiện để đi lại làm việc và sinh hoạt hàng ngày. Từ đó xuất hiện quan hệ vận chuyển giữa các vùng với nhau trong thành phố. Ông đã chọn cách giải quyết vấn đề này bằng phương pháp tiên đoán, mô phỏng và xây dựng mô hình toán học để giải bài toán khối lượng hành khách cần đi và đến trong giờ cao điểm, giờ bình thường của ngày làm việc, ngày nghỉ trong thành phố.

Từ quan hệ vận chuyển giữa các vùng giao thông trong thành phố, cần được phân bố ra các tuyến giao thông công cộng khác nhau. Với kiến thức sâu rộng trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt toán ứng dụng trong giao thông, ông đã đề cử 2 mô hình toán học (chứng minh thành công 2 mô hình toán học ứng dụng) để xác định quan hệ vận chuyển và phân bố dòng giao thông ra các tuyến giao thông công cộng, từ đó sẽ tính toán được số lượng phương tiện phục vụ vận chuyển hành khách trên tuyến trong giờ cao điểm và giờ bình thường của ngày làm việc và ngày nghỉ trong tuần.

(Phương pháp tính có nhiều ưu điểm hơn và sai số bé so với các phương pháp tính khác trên thế giới).

Vừa làm việc vừa nghiên cứu, sau gần một năm đến Praha, Phó tiến sĩ Nguyễn Ngọc Châu đã nộp luận án Tiến sĩ khoa học. Lúc này cuộc cách mạng nhung ở Tiệp Khắc bùng nổ. Do vậy, ông phải đợi đến ngày 26/4/1990 mới được bảo vệ và ông đã bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ khoa học tại trường Đại học Kinh tế Praha (Vysoká škola ekonomická v Praze) với đề tài “Những mô hình toán học để xác định và phân bố các quan hệ vận chuyển trong hệ thống giao thông công cộng thành phố”. Về công trình của ông, báo Quyền lợi đỏ (Rudé právo), ngày 28/5/1990 có viết:  “…Nội dung của luận án được các phản biện đánh giá rất cao về mặt học thuật và tính thời sự của nó, đặc biệt trong khi giải quyết mối quan hệ liên quan đến việc phát triển giao thông trong các thành phố của Việt Nam . Luận án của Phó tiến sĩ Nguyễn Ngọc Châu đã được tất cả các phản biện và Hội đồng khoa học nhất trí đề nghị trao học vị khoa học: Tiến sĩ khoa học kinh tế vì đã có những cống hiến khoa học có giá trị trong lĩnh vực lý thuyết và thực tiễn về việc phát triển hệ thống giao thông công cộng thành phố…”

Luận án Tiến sĩ khoa học của ông là một nhánh của đề tài cấp Nhà nước “Dự báo khối lượng vận chuyển hành khách trong các thành phố của Cộng hòa Liên bang Séc và Slovakia giai đoạn 1990 – 2010”, nên Tiến sĩ khoa học Nguyễn Ngọc Châu đã được mời ở lại làm việc tại Viện nghiên cứu Giao thông Tiệp Khắc cho đến cuối năm 1990. Những kiến thức, kinh nghiệm được trình bày trong luận án Tiến sĩ khoa học của ông Châu đã được sử dụng triệt để trong công việc dự báo tại Viện Nghiên cứu Giao thông của Tiệp Khắc và sau khi trở về Tổ quốc, những kiến thức và hiểu biết của ông Châu đã rất có giá trị trong việc nâng cao chất lượng vận chuyển hành khách của các thành phố ở Việt Nam.

Ông cùng chúng tôi nhớ lại chặng đường đã qua. Từ một thanh niên xung phong, ông được trở về để học hết chương trình phổ thông tại trường Bổ túc văn hoá Công nông Trung ương. Năm 1961, người thanh niên ấy lúc đó đã 22 tuổi, mới là sinh viên năm thứ nhất khoa Xây dựng trường Đại học Bách khoa Hà Nội. Năm 1966 ông tốt nghiệp trường Đại học Xây dựng (năm 1965 Trường ĐH Xây dựng được thành lập từ khoa Xây dựng trường ĐHBK). Ông đã trải qua công việc của một kỹ sư ở Viện Quy hoạch đô thị và nông thôn - Bộ xây dựng, chuyên viên nghiên cứu của UB Kế hoạch Nhà nước, một giảng viên, một Phó giáo sư đã và đang giảng dạy về lĩnh vực quản lý nhà nước ở đô thị và nông thôn tại Học viện Hành chính Quốc gia và một số trường Đại học khác. Ông từng là phó Vụ trưởng, Phó trưởng khoa và làm Trưởng bộ môn trong nhiều năm. Tốt nghiệp trường Đại học Xây dựng Hà Nội, làm nghiên cứu sinh ở trường Đại học Giao thông và Bưu điện ở Žilina và bảo vệ luận án Tiến sĩ khoa học tại Trường Đại học Kinh tế Praha. Trong 7 năm gần đây, ông đã lãnh đạo một Trung tâm nghiên cứu khoa học thuộc Liên hiệp các Hội KH&KT Việt Nam và ông đã nghiên cứu thành công việc tái chế rác thải sinh hoạt có từ hộ gia đình sau khi đã xử lý để sản xuất vật liệu xây dựng có chất lượng cao như gạch lát vỉa hè, gạch xây tường nhà, tường rào, chế tạo thành bêtông khối lớn đắp đê chắn sóng biển cho ngư dân nuôi cá bè…. Ông là tấm gương của sự vươn lên không ngừng trong học tập, nghiên cứu và cống hiến. Kiến thức của ông sâu rộng và uyên bác. TSKH Nguyễn Ngọc Châu nay tóc đã bạc trắng, nhưng ông vẫn còn đang ấp ủ nhiều dự định và khao khát muốn được cống hiến trong lĩnh vực đào tạo, nghiên cứu khoa học và quản lý đô thị. Những mong ước giải quyết các vấn đề về tổ chức giao thông ở Việt Nam hay nghiên cứu xử lý và tái chế rác thải sinh hoạt để bảo vệ môi trường…. vẫn còn đang cháy bỏng trong đam mê của ông. Ông ao ước được nhìn thấy những đô thị, nông thôn Việt Nam thực sự xanh, sạch, đẹp.

Chúng tôi nhận thấy đằng sau sự thành công của ông không thể thiếu công sức, sự thông cảm chia sẻ và tình yêu thương sâu nặng của người bạn đời, người vợ đã chăm lo cho ông có một gia đình yên ấm và hạnh phúc với hai người con cùng các cháu để ông lúc nào cũng có thể chuyên tâm vào sự nghiệp khoa học. Có lẽ để bày tỏ tình cảm và sự biết ơn của mình với người vợ đầy tình nghĩa ấy, ông đã để bức ảnh rất to của vợ mình đang đứng tươi cười trong bộ áo dài dân tộc trong phòng khách, nơi ông tiếp chúng tôi. Dường như bà đang cùng ông trò chuyện với khách. Cũng cần nói thêm, hiện TSKH Nguyễn Ngọc Châu là Hội viên Hội Hữu nghị Việt Nam – Séc.

Xin được chúc PGS. TSKH Nguyễn Ngọc Châu và đại gia đình của ông dồi dào sức khỏe, hạnh phúc. Chúc ông tiếp tục gặt hái nhiều thành công trong nghiên cứu khoa học và những điều ông đang ấp ủ sớm thành hiện thực để phục vụ cho đời sống dân sinh và góp phần xây dựng, phát triển đất nước.

Xin chân thành cảm ơn Viện nghiên cứu giao thông VÚD và Trường Đại học kinh tế Praha đã tạo điều kiện thuận lợi và đã đào tạo cho Việt Nam một nhà khoa học-Tiến sĩ khoa học Nguyễn Ngọc Châu với những cống hiến có giá trị thực tiễn cao cho khoa học và xã hội. Ông cũng tỏ ý mong muốn sẽ có quan hệ hợp tác trực tiếp với các cơ quan nghiên cứu khoa học CH Séc trong các chuyên ngành của ông để cùng góp phần giải quyết những vấn đề thiết thực với đời sống dân sinh và phát triển đất nước.

                                                                                                    Tháng 12/2009

  Bài viết: Trần Minh Hiền

Ảnh: Đỗ Ngọc Việt Dũng