V? b?n khoan này, giáo s? s? h?c Lê V?n Lan ?ã t?ng ??a ra ý ki?n nh? sau:

“Chúng ta ?ang có 2 v?n b?n ??u có tên: Hà N?i 36 ph? ph??ng, th?c ra là 2 bài th? - ?úng h?n là hai bài vè - ??u có tên là Hà N?i 36 ph? ph??ng. M?t b?n k?: Ph?n hoa th? nh?t Long thành/36 ph? rành rành ch?ng sai… B?n kia c?ng là Hà N?i 36 ph? ph??ng nh?ng l?i k?: Ph?n hoa th? nh?t Long Thành/Ph? gi?ng m?c c?i ch?y quanh bàn c?…

N?u c?ng các tên ph? có trong các bài Hà N?i 36 ph? ph??ng thì th?y có t?t c? có h?n 50 ph?. V?n b?n có tên 36 ph? ph??ng ?y ra ??i vào cu?i th? k? 19, gây ?n t??ng l?n nh?ng không nên hi?u ?ó là s? ?ánh d?u c?a vi?c ra ??i Hà N?i 36 ph? ph??ng, b?i Hà N?i 36 ph? ph??ng là ?i?u không có trong l?ch s?. Hà N?i ch? có 36 ph??ng vào th?i Lê và có h?n 50 ph? b?t ??u b?ng ch? “Hàng” ? cu?i th? k? 19.

Vì sao m?i ng??i hay nh?c t?i câu Hà N?i 36 ph? ph??ng? Có l? “công tích” thu?c v? nhà v?n Th?ch Lam. Tác ph?m Hà N?i 36 ph? ph??ng c?a Th?ch Lam quá n?i ti?ng, nên dù không là s? th?t l?ch s? thì v?n ???c m?i ng??i ?ón nh?n.

Và ng??i ta v?n dùng Hà N?i 36 ph? ph??ng nh? 5 c?a ô c?a V?n Cao hay Th?ng Long - ?ông ?ô - Hà N?i c?a Nguy?n ?ình Thi. Tác d?ng c?a V?n h?c ngh? thu?t là c?c k? l?n. R?t ti?c là khoa h?c ch?a can d? ?? tr? l?i tính chính xác c?a các thông tin này bên c?nh tính h?p d?n c?a nó”.

M?t trong các s? các bài ca v? 36 ph? ph??ng ???c ghi trong sách Vi?t Nam thi v?n h?p tuy?n c?a D??ng Qu?ng Hàm có n?i dung nh? sau:

“R? nhau ch?i kh?p Long thành/Ba m??i sáu ph? rành rành ch?ng sai:/Hàng B?, hàng B?c, hàng Gai,/Hàng Bu?m, hàng Thi?c, hàng Hài, hàng Khay,/Mã V?, hàng ?i?u, hàng Gi?y/Hàng L?, hàng Cót, hàng Mây, hàng ?àn,/Ph? M?i, Phúc Ki?n, hàng Ngang,/Hàng Mã, hàng M?m, hàng Than, hàng ??ng,/Hàng Mu?i, hàng Nón, c?u ?ông,/Hàng Hòm, hàng ??u, hàng Bông, hàng Bè,/Hàng Thùng, hàng Bát, hàng Tre,/Hàng Vôi, hàng Gi?y, hàng The, hàng Gà,/Quanh ?i ??n ph? hàng Da,/Tr?i xem hàng ph?, th?t là c?ng xinh./Ph?n hoa th? nh?t Long thành,/Ph? gi?ng m?c c?i, ???ng quanh bàn c?/Ng??i v? nh? c?nh ng?n ng?/Bút hoa xin chép v?n th? l?u truy?n”.

Xét theo ghi chép c?a sách s? thì 36 ph? ph??ng ???c ??t ra t? th?i vua Lê Hi?n Tông v?i m?c ?ích duy nh?t là thu?n ti?n h?n trong vi?c gi? gìn an ninh, tr?t t?. Theo sách ??i Vi?t s? ký t?c biên, vào tháng 12 n?m M?u Thìn niên hi?u C?nh H?ng th? 9 (1748) tri?u ?ình “h? l?nh chia bên trong kinh thành làm 36 khu, m?i khu ??t m?t quan coi gi? vi?c tu?n phòng, khám xét. L?i ??nh phép ty t?c ?oàn (liên k?t các gia t?c ? g?n nhau cùng gi? an ninh). Ti?p ?ó l?i chia làm 9 ?i?n, m?i ?i?n có 4 khu, m?i khu ??t m?t viên chánh khu”.

Trong tác ph?m V? Trung tùy bút c?a danh s? s?ng vào giai ?o?n cu?i th?i Lê ??u th?i Nguy?n là Ph?m ?ình H? cho bi?t c? th? h?n v? ?i?u này: “Kinh thành Th?ng Long chia ra 36 ph??ng, m?i ph??ng ??t m?t ng??i ph??ng tr??ng. L?i ??t ra ph? Ph?ng Thiên có quan Ph? doãn, quan Thi?u doãn kiêm coi c? vi?c tu?n ph? và vi?c liêm sát, ??c su?t hai huy?n Th? X??ng và Qu?ng ??c, m?i huy?n có quan Huy?n úy cai tr?. Toàn thành thì c? m?t quan tr?ng th?n sung ch?c ?? l?nh t? thành quân v?, phân ra chánh phó hai dinh, chuyên coi vi?c c?m phòng, xét h?i.

Song ??t kinh thành ?ông ?úc, nhà ? li?n nhau, th??ng có h?a ho?n, l?i nhi?u nh?ng k? ??y t? nhà quan, du ?ãng c? b?c, gây chuy?n ?ánh nhau, cãi nhau, cùng là nh?ng k? vô l?i tr?m c?p, nhi?u l?m không th? k? xi?t ???c, ch?ng khác gì l?c h?i khi x?a là n?i b? c?n, v?t s?n r?t nhi?u, mà l?i không thi?u m?t h?ng ng??i nào c?.

??i Tr?nh An ?ô V??ng (t?c Tr?nh C??ng- TG), Nguy?n Công Hãng làm Th??ng th? c?m quy?n chính, m?i chia hai huy?n ra làm tám khu, m?i khu ??t m?t ng??i tr??ng khu và m?t ng??i phó khu; l?i chia ra n?m nhà là m?t t?, hai t? là m?t l?, m?i l? c?ng có m?t l? tr??ng; b?n l? là m?t ?oàn, m?i ?oàn ??t m?t qu?n giám, hai qu?n ?i?m, d??i quy?n ng??i khu tr??ng và tr?c thu?c quan ?? l?nh. ?ó là ph?ng cái ý c? nhân b?o tr? phù trì l?n nhau.

Phàm nh?ng vi?c phòng h?a, phòng tr?m và nh?t thi?t nh?ng vi?c giao d?ch thu? má ??u ?y trách cho khu tr??ng, ?oàn tr??ng c?. B?i v?y, nh?ng con nhà khá gi? coi th??ng, không thèm ra làm, ch? ?? cho nh?ng côn ?? trong các xóm ch? ra làm. B?n chúng cùng nh?ng k? ti thu?c quan ?? l?nh thông nhau làm càn, r?t phi?n nhi?u cho dân ph?. Ôi! “Sinh nh?t s? b?t nh? tr? nh?t h?i” (thêm ra m?t vi?c không b?ng b?t ?i m?t tai h?i) l?i nói ?y r?t ?úng.

Theo l? c?, ch?n kinh thành không ph?i ch?u thu? dung, thu? ?i?u, ch? tính t?ng dãy nhà, không c? nhà quan hay nhà dân, hàng n?m m?i nhà ph?i ch?u m?t su?t ?i s?a sang ??p l?i n?n c?m c? t??ng, d?n c? chung quanh cung ?ình, cung ?ng các vi?c ki?n trúc. H? ph?i thay phiên nhau s?m ?? dây ?òn, câu liêm, thang tre, bó ?u?c, thùng gánh n??c ?? theo quân quan ?? l?nh ?i túc tr?c các n?i ?i?m canh, phòng khi sai khi?n; công vi?c r?t là phi?n nhi?u. Song tóm l?i không ti?n là không xong, ch? làm n?ng túi k? gian ho?t.

Tuy b?o r?ng “phù b?n ?c m?t” (b?i ??p g?c r?, ng?n ch?n ng?n cành), nh?ng c?ng không ph?i là bi?n pháp t?t c?a ??i thái bình”. ??n th?i vua Gia Long nhà Nguy?n, trong m?t s? sách d? ??a chí nh? cu?n “Các t?ng, tr?n, xã danh b? lãm”, “Hoàng Vi?t d? ??a chí”… cho bi?t tên c?a 36 ph??ng.

C? th?, ? huy?n Th? X??ng có 18 ph??ng g?m: Yên Th?, Hà Kh?u, Báo Thiên, ?ông Hà, ??ng Xuân, ?ông Tác, ?ông Các, C? V?, Xã ?àn, ??ng L?c, Thái C?c, Diên H?ng, Khúc Ph?, Ph?c C?, Phúc Lâm, Kim Hoa, H?ng Mai, An Xá. M??i tám ph??ng còn l?i thu?c huy?n V?nh Thu?n là: Bích Câu, Qu?ng Bá, Thu? Ch??ng, Yên Thái, Hoè Nhai, Tây H?, Nghi Tàm, Nh?t Chiêu, Trích Sài, Võng Th?, Bái ?n, Yên Lãng, Công B?, Th?ch Kh?i, H? Kh?u, Th?nh Quang, Yên Hoa và Quan Tr?m.

Vào n?m Tân Mão (1831) vua Minh M?ng ti?n hành cu?c c?i cách l?n, trong ?ó có vi?c phân chia và ??t tên m?i theo ??a gi?i hành chính c?p t?nh; lúc này Th?ng Long x?a ???c sáp nh?p v?i m?t s? khu v?c khác thành t?nh Hà N?i v?i di?n tích r?ng h?n, g?m 4 ph?, 15 huy?n so v?i Th?ng Long x?a.

Trong s? 15 huy?n c?a Hà N?i v?n có 2 huy?n Th? X??ng và V?nh Thu?n thu?c ph? Hoài ??c, 36 ph? ph??ng ??u n?m trong ??a ph?n hai huy?n này. Sách “Hoàng Vi?t d? ??a chí” in vào n?m Qúy T? (1833) cho bi?t nh? sau: “Ph? Hoài ??c, x?a là ph? Ph?ng Thiên có hai huy?n, 13 t?ng, 249 thôn ph??ng. Huy?n Th? X??ng: 18 ph??ng. Huy?n V?nh Thu?n (x?a là huy?n Qu?ng ??c): 18 ph??ng”.

Tr?i qua th?i gian và bi?n thiên c?a l?ch s?, ph? ph??ng Hà N?i x?a ?ã thay ??i nhi?u v? tên g?i, s? l??ng c?ng nh? di?n tích nh?ng m?t s? v?n gi? nguyên tên c? nh? g?i nh?c cho nh?ng tâm h?n hoài ni?m v? m?t Hà N?i trong quá kh?.