Tôi chẳng biết chính xác, nhưng biết là số người tập trung ở trường Đại học Kinh tế kế hoạch (nay có tên là trường Đại học kinh tế quốc dân) là số vét vì tập trung muộn nhất. Sau thời gian học chính trị, học tập gương “Sống như Anh”, được nghe ông Tố Hữu căn dặn khi học ở nước ngoài, thì chỉ còn  biết chờ và  đợi…Lúc thì được anh tổ trưởng báo tin sẽ đi Thượng Hải, sau đó lại không phải, nếu phải thì chắc là bị “Tàu đuổi” vào năm 1966. Và tin báo cuối cùng là đi Tiệp Khắc vào những phút chót…Tôi còn nhớ vì hồi trẻ có thói quen ghi nhật ký và cũng biết lõm bõm tiếng Tàu hồi học phổ thông và hay hỏi các anh Phan Việt Dũng và anh Vũ Các là những người đã học ở Tàu…

 

30.8.1965. 12 giờ trưa, anh Quang (tổ trưởng) gọi tôi lên phòng anh làm giấy tờ để chuẩn bị đi Tiệp khắc, vội vã, bao nhiêu thủ tục phải làm cho xong, đi nhận quần áo, va li. Trước khi đi tạm biệt các bạn Đạo, Thự, Tứ ,Nhị, Tảo, anh Hà Phy (sau đi An ba ni) và có nhờ Long (cùng quê) chuyển giúp đồ về nhà hộ (Long đi sau vài tháng và đi CHDC Đức). 6 giờ tối lên tàu ở ga Hàng cỏ, trước đó có viết thư về nhà nhưng không làm sao gửi được.

 

31.8.1965. 2 giờ sáng 31.8 đến Đồng Đăng, rồi sang Bằng tường, tàu đi vào thảo nguyên rộng lớn (hồi ấy tôi cho là thế). Khoảng 10 giờ sáng thì đến ga Nam Ninh và ăn bữa trưa ở trên tàu. Tàu đã đến Liễu Châu (tôi nhớ là nơi bác Hồ bị giam ở đây - nhờ đọc nhật ký trong tù). Tối khuya 31.8 được biết tàu sẽ không qua Mông Cổ  nên cũng không qua Bắc Kinh nữa, mà đi thẳng tới Mạc Tư Khoa. Chiều nay mỗi người được phát 2 nhân dân tệ. Khi ngồi viết những dòng này, tàu đang đi với tốc độ 60km/giờ và đài phát thanh Hà Nội đang phát bản tin và chương trình ca nhạc. Ôi, mỗi ngày một xa dần Tổ quốc. Đêm nay thức giấc mấy lần, chắc tầu đã qua Quế Lâm rồi.

 

1.9.1965. Chỉ còn không đầy 24 giờ nữa là tới Quốc khánh 2.9. Nhiệt độ hạ 9 độ từ 37 độ xuống còn 28 độ. Trời hôm nay không nắng nữa. Tàu vẫn băng băng về phía Bắc, núi đồi thưa dần…Tôi xuống ga Hồ Nam, đã qua cầu Trường Giang, sau đó xuống ga Vũ Hán…

 

2.9.1965. Tàu đã qua cầu Hoàng Hà (ấy là tôi đoán vậy) lúc tôi đang ngủ, tàu đỗ ở ga Thiên Tân và sau đó lại đi tiếp tới Trường Xuân, Cáp nhĩ Tân rồi tới Mãn Châu Lý. 6 giờ chiều nay sẽ qua Sơn Hải Quan, tôi thấy biển và bờ Bột Hải rất đẹp, khoảng nửa đêm sẽ tới Thẩm Dương. Bây giờ chỉ còn nghe được đài Bắc Kinh chứ không nghe được đài Hà Nội nữa, nên không nghe được tường thuật lễ kỷ niệm Quốc khánh 2.9, thật là tiếc.

 

3.9.1965.Hôm nay tầu đến Thẩm Dương lúc 2 giờ kém 20 phút(giờ Bắc Kinh), trời đã lạnh và tôi không xuống ga nữa.

 

4.9.1965. Sáng nay tầu đã tới Mãn Châu Lý, rời đất nước Trung Hoa để sang tàu Liên Xô lúc 4 giờ kém 20 phút (giờ Mạc Tư Khoa). Bữa đầu tiên, ăn dùng thìa, dĩa và dao ăn, lạ lẫm và không ít người lúng túng. Về trưa, trời nắng ấm, cây cối xanh tươi, nhưng chỉ thấy toàn đồng cỏ, rất ít gặp nhà cửa làng xóm như ở ta.

 

5.9.1965.Tàu chúng tôi vẫn ở miền đông Liên Xô,  trời tuy có nắng nhưng rất lạnh. Xa xa là những rặng núi, rừng tùng và bạch dương. Người dân ở đây rất muốn nói chuyện với chúng tôi vì họ đã biết chúng tôi từ Việt Nam qua đây, các ga xe lửa ở đây có nhiều phụ nữ làm việc hơn là ở Trung Quốc .Tàu đỗ ở I-a cút, dọc theo con sông, trời về chiều nhưng có nắng ấm.

 

6.9.1965. Qua sông I -ê- nít –xê- i, ven sông là một thành phố lớn, xem ra thành phố công nghiệp phát triển…

 

7.9.1965. Còn 2400 km nữa thì tới Mạc Tư Khoa.

 

8.9.1965. Chiều tới Mạc Tư Khoa, lúc 7 giờ tối. Lưu học sinh VN và sinh viên một số nước ra ga đón đoàn chúng tôi, họ cũng còn rất trẻ và rất cởi mở và thân thiện. Chúng tôi về khách sạn An- tai nghỉ ngơi, thật dễ chịu khi được tắm táp sau một đoạn đường rất dài( Tôi còn ghi lại là buồng số 183, gác 3 An tai-Mascơva).

 

9..9.1965.Sáng nay đi xe điện số 36 tới bến Metro để đến Hồng trường, vào lăng viếng  Lê nin, sau đó vào Bách Hóa tổng hợp (sau này mới biết gọi là GUM) mua vài thứ.

 

10.9.1965. Ở Mascơva đã sang ngày thứ 3, nhưng chính thức thì chỉ là ngày thứ hai. 3 giờ chiều tách đoàn đi Đông Âu, đoàn đi Tiệp Khắc lên tàu lúc 6 giờ chiều.

 

11.9.1965. Bọn chúng tôi vẫn nằm trên tàu, qua ngày và một đêm đã tới biên giới lúc 8 giờ tối và phải làm một số thủ tục xuất nhập cảnh. 10 giờ 30 tàu Tiệp khởi hành về Praha và chúng  tôi đi tàu ngồi chứ không còn tầu có giường nằm nữa.

 

12.9.1965. Lúc 11 giờ trưa thì đoàn chúng tôi đã tới sân ga Praha (Hlavní Nádraží) và được các cán bộ Đại Sứ quán và ông Nguyễn Văn Hiếu và các anh chị sinh viên lớp đi trước ra đón rất niềm nở.

 

Như vậy cuộc hành trình dài sang Tiệp khắc của chúng tôi từ Hà Nội đi Praha, kể cả 2 ngày nghỉ ở Mascơva  là 13 ngày cả thảy. Nhưng tính theo giờ VN thì đã sang ngày 13.9.1965, toàn là số 13 nhưng chúng tôi không gặp rủi ro gì hết. Vì thế chúng tôi vẫn quy ước với nhau là ngày 13.9 là ngày tới Praha, nguồn cơn là thế. Và tôi bắt đầu viết những dòng nhật ký mới: ”Ở XA TỔ QUỐC”

 

Và 50 năm sau ở Hà Nội …

Kỷ niệm 50 năm ngày sang Tiệp Khắc học tập

 

Sáng Chủ nhật, 13/9/2015 tại Nhà hàng bia Séc số 9 Hoàng Cầu, Hà Nội, các cựu sinh viên đi Tiệp Khắc học tập năm 1965 và bạn bè đã tổ chức kỷ niệm 50 năm ngày đặt chân lên Tiệp Khắc. Tới dự còn có Đại sứ đặc mệnh toàn quyền CH Séc tại Việt Nam, ngài Martin Klepetko, Phó Đại sứ Karel Šrol, Bà Trần Minh Hiền - Phó Chủ tịch Hội Hữu nghị Việt Nam-Séc, ông Trần Phúc Khoái, Phó Chủ tịch Hội Hữu nghị Việt Nam-Slovakia.

 

Ngài Đại sứ Martin Klepetko cũng đã phát biểu, rằng ông rất vui khi đã được nhiều lần nghe các bạn Việt Nam nhắc đến quê hương thứ hai của mình. Ông tiếc là ông chỉ có một quê hương và hiện cũng đang lo chuyện gì sẽ xảy ra với quê hương của mình. Ông vui rằng ở đây ông được nghe mọi người nói tiếng Séc, được nói tiếng Séc và mọi người hiểu ông. Ông vui vẻ chia sẻ chỉ còn vài ngày nữa là ông tròn 50 tuổi, vì thế ông hiểu 50 năm có ý nghĩa to lớn như thế nào và biết bao sự đổi thay. Ông cũng mong muốn giúp các anh chị cựu sinh viên được trở về thăm quê hương thứ hai của mình. Nhân đây ông cũng chân thành mời tất cả các anh chị em đã từng sống, học tập tại Tiệp khắc ngày trước, nay là CH Séc tới dự tiệc chiêu đãi do Sứ quán Séc tổ chức vào ngày 22/10/2015 tại Nhà hàng Hoa Viên, 1A Tăng Bạt Hổ, Hà Nội nhân chuyến thăm của ông Lubomír Zaorálek, Bộ trưởng Bộ ngoại giao CH Séc tại Việt Nam.

 

Năm nay vì đại dịch covid nên chắc những người bạn cũ không thể gặp nhau vào dịp đó được, hy vọng là còn có những dịp khác nữa, cũng vào ngày này của những năm sau.

 

Hà Nội, những ngày cuối tháng 8.2020, Ngô Khánh Vân

Ảnh-Cao Chấn.