Từ tháng 5/1988, tôi được điều về làm đội trưởng đội học sinh học nghề - vừa học vừa làm (UZ) kiêm phiên dịch cho đoàn thực tập sinh P150 tại nhà máy TESLA Rožnov. 

 

Rožnov pod Radhoštěm là một thành phố nhỏ nằm gọn trong thung lũng dưới dãy núi Pustevny. Thành phố trực thuộc huyện Vsetín, tỉnh Bắc Morava (nay thuộc tỉnh Zlín). Chảy từ trên núi Pustevny xuống và xuyên dọc thành phố là con suối Bečva với nhiều thác nhỏ rất thơ mộng. Suối có rất nhiều cá hồi sông và đặc biệt là vùng thượng lưu có loại tôm núi thuộc diện có nguy cơ tuyệt chủng. Trên núi Pustevny là khu du lịch sinh thái với cái tháp vọng cảnh bằng gỗ rất đẹp. Đường lên núi có thể theo đường bộ ngoằn nghèo như lên Tam Đảo hoặc có thể đi cáp treo. 

 

Giữa lòng thành phố có một khu Bảo tàng ngoài trời (Valašské muzeum v přírodě) được gọi là Skanzen, là nơi bảo tồn, trưng bày, giới thiệu những nét văn hoá đặc sắc của tộc người Valach (một nhóm dân di cư có nguồn gốc từ vùng đất lịch sử ở phía nam Rumani; vùng Valašsko của Tiệp bao gồm vùng Đông Morava, giáp Slovensko và toàn bộ vùng Vsetín) như lễ hội dựng nhà, lễ hội dân ca, nhà ở, trang phục, công cụ sản xuất... Tại đây có Nhà thờ thánh Anna bằng gỗ. Năm 1995 khu Bảo tàng ngoài trời Valašské được công nhận là di tích văn hóa quốc gia.

 

Thành phố có một nhà máy bia nhỏ có từ thế kỷ 18, sản xuất bia nhãn Radhošť 11 lấy tên đỉnh núi cao nhất dãy Beskydy, bia Habsburg và một số nhãn khác...Bia ở đây được nấu theo phương pháp cổ truyền cũng khá ngon. Ngay cạnh nhà máy còn có cả bể tắm bia nghỉ dưỡng (pivní lázně).

 

Thành phố còn có một sân cỏ bóng đá khá đẹp, nơi thường tổ chức giải vô địch bóng đá nữ của Tiệp.

 

Từ Rožnov có thể đi Valašské Meziříčí bằng tàu hoả (tàu làng). Trên tuyến này, người địa phương vẫn duy trì lệ mỗi năm tổ chức một chuyến chạy bằng đầu máy hơi nước và các toa xe cổ. Từ đây, có thể đi Ostrava, Kopřivnice bằng đường bộ qua Frenštát; đi Nový Jičín thì phải xuống Valašské Meziříčí. Đi Praha có xe bus chạy thẳng hoặc chuyển tàu ở ga Valašské...

 

TESLA Rožnov là một nhà máy trực thuộc Hãng TESLA Strašnice Praha. Hãng này được thành lập năm 1946. Tên của hãng đặt theo tên của Nikola Tesla, một nhà phát minh, nhà vật lý, người đã thiết kế nhiều loại máy móc, thiết bị kỹ thuật điện người gốc Nam Tư. Sau cách mạng 1948, để tránh gây hiểu lầm với Liên xô vì ông Stalin rất ghét ông Chủ tịch Nam Tư Tito, không thích nhắc đến bất cứ cái tên nào gốc Nam Tư nên người ta giải thích TESLA đơn giản chỉ là tên ghép của hai từ TEchnika SLAboproudá (kỹ thuật điện thấp dòng).

 

TESLA Rožnov được thành lập năm 1949. Mục tiêu ban đầu là sản xuất các sản phẩm kỹ thuật điện công suất thấp, thấp dòng và điện đài. Sản phẩm đầu tiên là bóng đèn thuỷ ngân cao áp dùng làm đèn hiệu trên núi (sơn đăng) được xuất xưởng năm 1949. Hơn 40 năm tồn tại, nhà máy lần lượt có các dây chuyền sản xuất hàng loạt các sản phẩm như máy thu thanh, màn hình TV đen trắng, sản xuất wolfram và molybden, màn hình TV màu, các linh kiện điện tử cho ngành sản xuất TV với các thế hệ công nghệ khác nhau... Năm tôi về đó có thể nói nhà máy đang ở thời kỳ phát triển rực rỡ nhất với dây chuyền sản xuất màn hình màu liên doanh với hãng Toshiba và sản xuất các con chíp điện tử.

 

Hồi về đó nhận việc, mất gần một ngày làm việc mới đi hết các xưởng nơi có người Việt làm việc. TESLA Rožnov quả thực là nhà máy lớn, đường nội bộ rộng và sạch. Có phân xưởng thật nóng, ngột ngạt mùi a xít; có phân xưởng như cái lò; hai dây chuyền đèn hình có rất nhiều các công đoạn...Nhưng cũng có những phân xưởng đi vào cứ tưởng vào...bệnh viện. Công nhân mặc bảo hộ trắng toát, xưởng lau sạch bóng. Có phân xưởng có qui định bắt buộc phải mặc bảo hộ đặc biệt bằng vải nilon, đội mũ và phải đi qua hai phòng thổi, hút bụi mới vào được.

 

Hồi đó có đến 5 đội người Việt với khoảng trên 300 người làm việc tại TESLA Rožnov và có rất nhiều nữ. Tất cả lao động Việt Nam được bố trí ở chung một ubytovna 1652 phố Meziříčská. Đó là một chung cư khá đẹp, có thang máy hẳn hoi. Nhà cũng khá gần nhà máy, ngay cạnh đường giao thông chính. Ngay phía dưới nhà là cửa hàng Potraviny. Phía sau mấy khối nhà là InterHotel khá sang. 

 

Sau Cách mạng Nhung, nhà máy Tesla Rožnov giải thể. Mới đây một nhân viên Thị chính thành phố có gửi ảnh và tin nhắn cho tôi, kể rằng giờ trong khuôn viên TESLA Rožnov cũ có cả chục doanh nghiệp khác nhau, TESLA Rožnov chỉ còn trong ký ức những người già và trung niên...

 

Nguyễn Dũng Giang